10/9/10

Έρωτας και Ψυχή: Από Μύθος, Πραγματικότητα



Καμία φορά είναι ιδιαίτερα εκπληκτικός ο τρόπος με τον οποίον η τέχνη ζωγραφίζει τη γραμμή που συνδέει τους αρχαίους μύθους, την Αναγέννηση και το σήμερα, προβάλλοντας αξίες που ενώ παραμένουν σταθερές και αληθινές μέσα στα χρόνια, οι άνθρωποι τείνουν να ξεχνούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα έργου τέχνης που πληρεί όλες αυτές τις προδιαγραφές είναι ένα από τα ομορφότερα έργα του Antonio Canova, γνωστό και ως Ο Έρωτας και Η Ψυχή. Είναι επίσης ευρέως γνωστό ως Η Αναγέννηση της Ψυχής Από Το Φιλί Του Έρωτα. Χρονολογικά τοποθετείται στα τέλη το 18ου αιώνα, συγκεκριμένα στα 1787 με 1793 και είναι ένα από τα πιο πολύτιμα στολίδια του μουσείου του Λούβρου. Πρόκειται για ένα μαρμάρινο σύμπλεγμα αγαλμάτων που αποτελείται από δύο φιγούρες, την Ψυχή και τον Έρωτα. Για να κατανοήσει κανείς πλήρως το έργο αυτό θα ήταν καλό να ξέρει το μύθο πάνω στον οποίο στηρίχτηκε ο Canova για να εκτελέσει αυτήν την ποιητική, οπτική συμφωνία. Είναι η μεταφορά ενός διαχρονικότατου μύθου που περνάει ανεξίτηλα στο χρόνο μηνύματα, τα οποία ενώ κανονικά θα έπρεπε να είναι αυτονόητα, ο κόσμος περιμένει έναν αρχαίο μύθο σε συνδυασμό με μία αναγεννησιακή εικόνα να τους τα θυμίσει.

Ο μύθος δυστυχώς δεν είναι από τους πλέον γνωστούς, καθώς οι Έλληνες για κάποιο λόγο προτιμούμε να απομνημονεύουμε τους πιο αστείους και ανάλαφρους μύθους των προγόνων μας. Το καλό είναι πως η πλειοψηφία των Ελλήνων ξέρει αρκετά καλά τα χαρακτηριστικά των δώδεκα θεών του Ολύμπου και των περισσότερων ημίθεων. Σύμφωνα με την εκδοχή του Απουλήιου, ο μύθος του ΄Ερωτα και της Ψυχής ξεκινά από το φθόνο της Αφροδίτης, μητέρας του Έρωτα. Όντας η θεά του έρωτα και της ομορφιάς, η Αφροδίτη έγινε έξαλλη όταν έμαθε πως μία θνητή κοπέλα θεωρείτο από τους πάντες η πιο όμορφη γυναίκα στον κόσμο. Η ζήλεια την κυρίευσε και έτσι έστειλε το γιό της, το φτερωτό Έρωτα, να δηλητηριάσει τις ψυχές των ανδρών που την έβλεπαν ώστε να μην την θέλουν. Όμως η ομορφιά της ήταν τέτοια που ακόμα κι αυτός την ερωτεύτηκε παράφορα, αφού δέχτηκε πάνω του ένα από τα βέλη του. Η Ψυχή παρέμεινε ανύπαντρη καθώς κανένας πλέον άντρας δεν την ήθελε. Οι γονείς της, ανήσυχοι, ζήτησαν από το μαντείο των Δελφών να μάθουν τι συνέβαινε. Ο χρησμός έλεγε πως η Ψυχή θα έπρεπε να παντρευτεί ένα τέρας που κατοικούσε κρυμμένο σε ένα βουνό. Έτσι και έγινε. Η Ψυχή αφού παντρεύτηκε το τέρας, που όμως δεν μπορούσε να δει τη μορφή του, είχε συμφωνήσει να βρίσκονται πάντα σε απόλυτο σκοτάδι, χωρίς να ξέρει ότι το τέρας ήταν ο Έρωτας που της το είχε ζητήσει επειδή ήξερε πως δεν μπορούσε μια θνητή να αντικρίσει έναν αθάνατο. Η Ψυχή τελικά ερωτεύτηκε τον άγνωστο και τρυφερό σύζυγό της. Οι αδερφές της Ψυχής ζήλεψαν τον έρωτα και την ευτυχία της αδερφής τους και την έπεισαν την επόμενη φορά που θα συναντιόταν με τον Έρωτα, να τον σκοτώσει την ώρα που αυτός θα κοιμόταν επειδή αφού δεν της φανερωνόταν, ίσως να ήθελε να την σκοτώσει εκείνος. Έτσι η Ψυχή πήρε ένα μαχαίρι και ένα λυχνάρι για να κάνει ο,τι της είχαν υποδείξει οι αδερφές της, μα όταν είδε το πρόσωπό του στο φως έμεινε εμβρόντητη από την ομορφιά του και μέσα στην ταραχή της έριξε καυτό λάδι από το λυχνάρι πάνω στον Έρωτα. Ο Έρωτας ξύπνησε και θύμωσε πολύ με την Ψυχή, που αθέτησε τη συμφωνία τους και έφυγε, όμως παρέμεινε ερωτευμένος μαζί της. Δεν μπορούσαν πλέον να είναι μαζί παρά μόνο με τη βοήθεια ενός θαύματος. Η Ψυχή απελπισμένη ζήτησε από την Αφροδίτη βοήθεια και εκείνη την υποχρέωσε να περάσει τρεις δοκιμασίες, μία από τις οποίες ήταν να της πάει το κουτί της Περσεφόνης από τον Άδη. Η Ψυχή τα κατάφερε, όμως δεν μπόρεσε να αντισταθεί και άνοιξε το κουτί, πιστεύοντας ότι είχε ελιξίριο ομορφιάς. Δυστυχώς όμως, μέσα στο κουτί ήταν ο Μορφέας, ο οποίος την έριξε σε βαθύ ύπνο. Όταν το έμαθε, ο πάντα ερωτευμένος μαζί της Έρωτας παρακάλεσε το Δια να τους λυπηθεί και να σώσει την Ψυχή. Εκείνος την έκανε αθάνατη για μπορέσει να είναι για πάντα μαζί με τον Έρωτα. Η στιγμή που επέλεξε ο Canova να παραστήσει είναι αυτή που ο Έρωτας έρχεται και ξυπνάει την Ψυχή με ένα φιλί, για να την πάρει μαζί του στον Όλυμπο. Η Ψυχή ξαναγεννιέται αυτή τη φορά όχι σαν απλή θνητή αλλά σαν αθάνατη για τους αρχαίους και σαν ιδέα για τις μετέπειτα γενιές.

Ηρεμία, γαλήνη και μελωδική κίνηση είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά αυτού του συμπλέγματος, όχι μόνο για την νεαρή Ψυχή, αλλά και για τον φτερωτό Έρωτα. Σχεδόν γονατιστός ακουμπάει με τα πόδια του τη βάση του μαρμάρου, αλλά το σώμα του είναι σε μία απόλυτα αφύσικη γωνία και τα φτερά του ανοιγμένα κάτι που δείχνει κίνηση. Η αγουροξυπνημένη Ψυχή είναι ακόμη ξαπλωμένη με τα χέρια της υψωμένα προς τα πίσω έτσι ώστε να κυκλώνουν το κεφάλι του έρωτα. Η όρθια στάση του επάνω μέρους του κορμιού της σε συνδυασμό με τα χέρια του Έρωτα που το ένα αγκαλιάζει το σώμα της ενώ το άλλο κρατάει το κεφάλι της, καταλήγοντας στο μάγουλό της υποδηλώνουν ταυτόχρονα κίνηση και εκστασιασμό αλλά και πλήρη πραότητα. Κοιτάζονται στα μάτια, πιθανότατα μετά από το φιλί που της έδωσε για να την ξυπνήσει και φαίνονται και οι δύο ανέμελοι και προσηλωμένοι ο ένας στον άλλον, σαν να μην υπάρχει τίποτα άλλο γύρω τους παρά μόνο η ευτυχία τους. Οι δυο τους είναι έτοιμοι να πετάξουν μακριά, γυμνοί επειδή όλα είναι δευτερεύοντα όταν ενώνεται η ψυχή και ο έρωτας.

Ακόμα και ο τρόπος που ο καλλιτέχνης επέλεξε να στήσει τις φιγούρες, η όλη τοποθέτηση τους, δείχνουν πως το θέμα αυτό άξιζε να αντιμετωπισθεί με ξεχωριστό τρόπο. Το μάρμαρο δίνει μία αίσθηση απαλότητας με αρκετές, αλλά όχι υπερβολικές καμπύλες, αδύνατα, γυμνασμένα και υγιή αλλά όχι μυώδη σώματα. Ο τρόπος όμως που ο Canova παίζει με τις γωνίες και το φως είναι παραπάνω από μοναδικός. Το σύμπλεγμα φωτίζεται διαφορετικά κατά τη διάρκεια της ημέρας (αφού μέσα στο Λούβρο βρίσκεται κοντά σε παράθυρο) δίνοντας έμφαση σε συγκεκριμένες γωνίες και καμπύλες που όλες όμως αποδίδουν την ίδια εντύπωση απαλότητας και γαλήνης, κάτι που ένας πίνακας δε θα μπορούσε να απεικονίσει τόσο τέλεια.

Αυτές οι τεχνικές, που έχει χρησιμοποιήσει ο γλύπτης, έχουν λόγο ύπαρξης που συμβάλλει στην προώθηση του θέματος αυτού του συμπλέγματος. Η ένωση των δύο δε δείχνει απλώς τον έρωτα δύο νέων αλλά λειτουργεί και ως συμβολισμός για την ένωση της φυσικής έλξης που εκπροσωπεί ο Έρωτας και της πνευματικής έλξης που εκπροσωπείται από την Ψυχή. Ο Έρωτας ήταν ελλιπής χωρίς την ύπαρξη της αγάπης του για την Ψυχή. Ακριβώς με αυτόν τον τρόπο, ο έρωτας και η αγάπη δύο ανθρώπων δεν είναι ολοκληρωμένος αν οι σύντροφοι δεν είναι ερωτευμένοι ο ένας με την ψυχή του άλλου. Και οι δύο είναι νέοι επειδή ένας αληθινός έρωτας δε γερνάει ποτέ και είναι τελικά αθάνατος, όπως και σε αυτόν το μύθο ο Έρωτας με την Ψυχή. Η ένταση ανάμεσά τους δε φαίνεται από τίποτα πάνω τους, παρά μόνο από το ύφασμα που ξετυλίγεται από τα πόδια της Ψυχής, δείχνοντας την αλλαγή που γίνεται στη ζωή της Ψυχής καθώς επίσης και ότι τίποτα πια δεν την κρατάει στη γη.

Η Αναγέννηση φρόντισε να επικεντρωθεί στην αρχαία Ελληνική και Ρωμαϊκή τέχνη και φιλοσοφία και να ξαναφέρει στο προσκήνιο τις ιδέες τις αρχαιότητας με έναν παρόμοιο μα ξεχωριστό τρόπο. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες εστίαζαν στους Ελληνορωμαϊκούς μύθους και τους μετέφεραν μέσα από τα έργα τους, προσθέτοντας περισσότερα μηνύματα, μεταφορές και σύμβολα για να τους ταιριάξουν στην εποχή τους. Πολλές από αυτές τις ιδέες παραμένουν ίδιες μέχρι και σήμερα και ίσως αν δεν ήταν η Αναγέννηση, που έβγαλε τον κόσμο από τα μεσαιωνικά χρόνια, οι ιδέες αυτές να μη μας παραδίδονταν με τόσο όμορφο τρόπο. Ο Antonio Canova στο έργο του Ο Έρωτας και Η Ψυχή δε δείχνει απλώς έναν μύθο αλλά προβάλλει αλήθειες που οι άνθρωποι του σύγχρονου κόσμου αγνοούν. Η εμφάνιση παίζει πιο καθοριστικό ρόλο στις ζωές των ανθρώπων από ότι ο εσωτερικός πλούτος, που είναι και αυτό που μένει σταθερό τελικά. Δυστυχώς, όπως φαίνεται σε κάποια πράγματα δεν πλησιάζουμε καν τους προγόνους, όμως υπάρχουν ακόμα οι μύθοι που απεικονίζονται σε έργα μεταγενέστερων καλλιτεχνών οι οποίοι προσθέτουν τα δικά τους μηνύματα, που όλοι μας μπορούμε να κατανοήσουμε. Όλοι μπορούμε να δούμε το μεγαλείο του έρωτα και της αληθινής αγάπης, ιδιαίτερα όταν ο έρωτας αφορά και την αθάνατη ψυχή. Οι αρχαίοι όχι μόνο έβλεπαν καθαρότερα από εμάς αλλά εξηγούσαν και αυτά που έβλεπαν (χωρίς να έχει σημασία αν ήταν σωστά ή όχι) με τρόπους που κάνουν αυτούς τους μύθους να απεικονίζουν τέλεια την πραγματικότητα.

περισσότερα άρθρα μου στο www.flowmagazine.gr στην κατηγορία ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΤΕΧΝΕΣ - ΤΑΙΝΙΕΣ - ΟΙ ΔΙΚΕΣ ΜΑΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ή O ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

4 σχόλια:

  1. κοτακι,σύμφωνα με την ορφική διδασκαλία, ο Έρωτας προήλθε από το «κοσμικό αυγό» που άφησε η Νύχτα στους κόλπους του Ερέβους. Υπέρ μιας κοσμογονικής καταγωγής του τίθεται και ο Ησίοδος στη Θεογονία, καθώς αναφέρει πως ο Έρωτας προήλθε από το Χάος μαζί με τη Γαία, στοιχεία επίσης χωρίς γεννήτορες!!!!!να εισαι καλα!!καλο Σ/Κ!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. ax euxaristw! wraia thewria k auti! elpizw to diko s sk na itan kalo! sorry, dn asxoloumai trella me to blog mpainw mia sto toso k twra to eida!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. μάλιστα, έχω δεί το άγαλμα από κοντά, δεν ήξερα όμως ακριβώς το μύθο. Αστείο, πάντως, γιατί εμένα το όλο σύμπλεγμα μου βγάζει κάτι μελαγχολικό και όχι την ευτυχή ένωση των δύο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. hmmm mporw na dw apo p to sumperaineis, alla pisteuw oti meta apo osa perasan oi 2 erwteumenoi einai ''fuusiko'' na ekfasoun ti xara tous k tn agaliasi tous me enan pio melagxoliko tropo, no? sun t oti i psyxi einai ''agouroksupnimeni'' opote dn mporei na apodwthei alliws i xara tis... einai nomizw i prwti tis antidrasi! :D suggnwmi p apantaw twra alla dn asxoloumai idiaitera me blog k simera mpika meta apo polu polu kairo! thanx p to diavases pantws :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή